Η παιδεία του βάθους

Εισήγηση του καθηγητή κου Πανίκου Παπαδόπουλου με θέμα \"Επιστήμονας και ανθρώπινες αξίες\" όπου αναλύονται τέσσερα στάδια πορείας της γνώσης προς τη σοφία που είναι πορεία αφαίρεσης...

Απόσπασμα από την εισήγηση:


Οι ανθρωπιστικές σπουδές οφείλουν να στοχεύουν στη διάπλαση του χαρακτήρα και ο χαρακτήρας είναι οι ανθρώπινες αξίες σε δράση. Η παιδεία έχει χρέος να επαναστατεί και να γιατρεύει την κοινωνία. Οι ανθρώπινες αξίες, η ειρήνη, η ευτυχία είναι βασικοί στόχοι κάθε εκπαιδευτικού συστήματος.

Δύσκολο πραγματικά το έργο αυτό της παιδείας, αλλά συγχρόνως πολύ ωραίο και υψηλό. Θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε γιατί, ενώ οι καλές προθέσεις υπάρχουν, το αποτέλεσμα δεν είναι ανάλογο.

Ο σημερινός άνθρωπος, βομβαρδισμένος από άπειρες πληροφορίες και διαφορετικές ιδεολογίες, ζει περισσότερο χαμένος μέσα στον λαβύρινθο των όσων έχει μάθει και των όσων - γεμάτος άγχος και αγωνία - νομίζει ότι οφείλει ακόμη να μάθει!

......................

Μια γιαγιά κάποτε λίγο πριν πεθάνει, με πλήρη αξιοπρέπεια και πίστη στον Θεό της, συνέχιζε να νουθετεί όσους την επισκέπτονταν και έλεγε: Ξέρετε σε τι διαφέρει, παιδιά μου, ο Θεός από τον διάβολο; Και συμπλήρωνε: Τρία χαρακτηριστικά έχει ο θεός: τη γνώση, τη δύναμη και την αγάπη. Τι από αυτά δεν έχει ο διάβολος; Γνώση έχει, δύναμη έχει, αγάπη μόνο δεν έχει!

Εμείς, ως επιστήμονες, το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι: Η γνώση χωρίς ανθρώπινες αξίες είναι, τουλάχιστον, επικίνδυνη. Ζούμε σε έναν κόσμο που ο άνθρωπος κατέχει και δύναμη και γνώση. Από τα αποτελέσματα όμως των επιλογών μας αποδεικνύεται ότι η αγάπη απουσιάζει.

Κι όμως η δυνατότητα υπάρχει ακόμη. Η δυνατότητά μας δεν εξέλειψε, γιατί είναι η εντός μας αλήθεια, η μέσα μας πραγματικότητα. Εάν ο καθένας από μας διερωτηθεί, θα βεβαιώνει ότι «το αγαθόν» υπάρχει ως ιδανικό μέσα μας.


..................

Μπορούν να καθοριστούν τέσσερις φάσεις, από τις οποίες οι δύο πρώτες αντιστοιχίζονται στην εξωτερική γνώση και οι άλλες δύο στην εσωτερική γνώση.

Μπορούμε πλέον να κατανοούμε: «Πού είναι η σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση; πού είναι η γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφόρηση;», Τ.Elliot.

Φάση 1η: Πρόσθεση
Είναι η φάση κατά την οποία ο άνθρωπος συσσωρεύει και αποθηκεύει πληροφορίες, γνώσεις, ιδέες, εμπειρίες. Αρχίζει να κτίζει το οικοδόμημα του περιεχομένου τού νου του και των πεποιθήσεων του, και ουσιαστικά δημιουργεί τους προγραμματισμούς του ως μία ξεχωριστή προσωπικότητα. Είναι φυσικό ο χρόνος και ο τόπος να επηρεάζουν καθοριστικά το περιεχόμενο αυτό. Στη φάση αυτή καλλιεργείται η ικανότητα του μυαλού για απομνημόνευση, αυτό που ονομάσαμε «μνήμη».

Φάση 2η: Πολλαπλασιασμός
Είναι η φάση, κατά την οποία ο άνθρωπος αυξάνει, επεξεργάζεται και τεκμηριώνει το υλικό που έχει συσσωρεύσει. Ολοκληρώνει έτσι το σύνολο των πεποιθήσεων και των ιδεών του, που με τη σειρά τους του ορίζουν πλέον το καλό και το κακό, το σωστό και το λάθος. Χαράσσονται τελικά οι επιθυμίες του, οι στόχοι που υπηρετεί, που υπερασπίζεται και που μπορεί ακόμη και να θυσιαστεί γι΄ αυτούς! Στη φάση αυτή καλλιεργείται η ικανότητα του μυαλού για ανάλυση και σύνθεση, και αναπτύσσεται η ικανότητα τού νου που ονομάσαμε «κρίση».

Φάση 3η: Διαίρεση
Είναι η φάση, κατά την οποία ο άνθρωπος προβληματίζεται και διερωτάται για την ορθότητα των απόψεων του και αρχίζει να διακρίνει ότι πίσω από τα αδιέξοδα, τις συγκρούσεις και τον πόνο, βρίσκεται η υποκειμενική του περιορισμένη σκέψη. Αρχίζει να αμφισβητεί τις δικές του πεποιθήσεις, αναζητά την αλήθεια και την έξοδο από την υποκειμενικότητα. Στη φάση αυτή ο άνθρωπος αποκτά την ικανότητα της αυτοπαρατήρησης και της αυτοκριτικής και αναπτύσσεται η ικανότητα του νου, που ονομάσαμε «διάκριση».

Φάση 4η: Αφαίρεση
Τελευταία είναι η φάση, κατά την οποία πραγματοποιείται η κάθαρση από τους λανθασμένους προγραμματισμούς, που του όριζαν ψεύτικους φόβους, στόχους και ανάγκες. Αναπτύσσεται η ικανότητα του νου που ονομάσαμε «κατανόηση». Ο νους αποκτά τη διαύγεια και την καθαρότητα εκείνη που του επιτρέπει να κατανοεί τις αιτίες που δημιουργούν τα αποτελέσματα, τις αιτίες της θλίψης, του πόνου και των συγκρούσεων, εσωτερικών και εξωτερικών. Σε προχωρημένο στάδιο της φάσης αυτής, ο άνθρωπος βιώνει ότι ο εαυτός του δεν είναι οι σκέψεις του και αναζητά την εσωτερική του ελευθερία και την κρυμμένη πίσω από τις σκέψεις του αλήθεια. Αφαίρεση επομένως, είναι η πράξη που οδηγεί τελικά μέχρι τη «σιωπή» του νου, εκεί όπου βρίσκονται ο πραγματικός μου εαυτός, η γνώση του εαυτού και η σοφία.

Οι τέσσερις αυτές φάσεις είναι φάσεις ζωής, είναι πορεία ζωής, είναι διαδρομή εσωτερική του ανθρώπου. Ο άνθρωπος που ολοκληρώνει και τις τέσσερις φάσεις βλέπει τον κόσμο με νέα μάτια, σαν να έχει συμβεί μια δεύτερη γέννηση!