Τεχνητές γλυκαντικές ουσίες. Ποια η ταυτότητα τους;

Οι γλυκαντικές ουσίες αποτελούν σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι της διατροφής του ανθρώπου. Πολλά προϊόντα που καταναλώνονται περιέχουν γλυκαντικές ουσίες. Μάλιστα, η κατανάλωση τους προτιμάται σε σύγκριση με τα αντίστοιχα προϊόντα που περιέχουν ζάχαρη...

Οι γλυκαντικές ουσίες αποτελούν σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι της διατροφής του ανθρώπου. Πολλά προϊόντα που καταναλώνονται περιέχουν γλυκαντικές ουσίες. Μάλιστα, η κατανάλωση τους προτιμάται σε σύγκριση με τα αντίστοιχα προϊόντα που περιέχουν ζάχαρη. Τι ήταν αυτό που έκανε τις βιομηχανίες τροφίμων να στραφούν σε αυτού του τύπου την αγορά και να επενδύσουν; Από την μια πλευρά η παχυσαρκία [τα 2/3 του ελληνικού πληθυσμού είναι υπέρβαρα και παχύσαρκα], ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα που είναι σε ανοδική τροχιά και από την άλλη πλευρά, τα οικονομικά κέρδη για τις βιομηχανίες που είναι πολλαπλάσια.

Παπαχρήστος Παρασκευάς
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, MSc στη διασφάλιση ποιότητας

Υπάρχουν πολλές γλυκαντικές ουσίες, που έχουν παραχθεί για την αντικατάσταση της ζάχαρης και κατηγοριοποιούνται σε φυσικές και τεχνητές. Μέχρι σήμερα μόνο η ζαχαρίνη, η ασπαρτάμη, η σουκραλόζη και η καλιούχος ακεσουλφάμη είναι εγκεκριμένες, από τις τεχνητές γλυκαντικές ουσίες, για χρήση.

Μια από τις πιο γνωστές γλυκαντικές ύλες είναι η ζαχαρίνη. Η συγκεκριμένη γλυκαντική ουσία θεωρείται ασφαλής, παρόλα αυτά φέρει προειδοποίηση στην ετικέτα, ότι μπορεί να είναι επικίνδυνη για την υγεία. Παλαιότερα, είχε φανεί πως η ζαχαρίνη σε υπερβολικά μεγάλες δόσεις προκαλεί καρκίνο της ουροδόχου κύστης σε πειραματόζωα, ωστόσο από επιδημιολογικές έρευνες σε ανθρώπους και με φυσιολογική κατανάλωση, δεν επιβεβαιώνεται αυτή η σχέση.

Για την ασπαρτάμη (Equal ή NutraSweet) υπάρχουν ορισμένες αναφορές που τη συσχετίζουν με πονοκεφάλους, ζαλάδες ή κόπωση σε ορισμένα άτομα (αποτέλεσμα αλλεργικής αντίδρασης) και πρόσφατες μελέτες σε πειραματόζωα που την συνδέουν με όγκους στον εγκέφαλο. Παρ\'όλα αυτά, η ασφάλεια της ασπαρτάμης είναι αποδεδειγμένη με περισσότερες από 200 επιστημονικές μελέτες και αυτό είναι αναγνωρισμένο από διάφορους οργανισμούς υγείας από περισσότερες από 100 χώρες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και το Αμερικάνικο Υπουργείο Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), η Υγεία στον Καναδά (Health Canada), η Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ειδικοί του Υπουργείο Τροφίμων και Γεωργίας της Αμερικής (FAO) καθώς και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO).

Η ασπαρτάμη χρειάζεται προειδοποίηση στην ετικέτα για τα άτομα που πάσχουν από φαινυλοκετονουρία, επειδή δεν μπορούν να μεταβολίσουν την φαινυλαλανίνη, ένα από τα δύο αμινοξέα της γλυκαντικής ουσίας. Η ευρωπαϊκή σύσταση (FAO, WHO) μάλιστα αναφέρει ως ασφαλές όριο, τα 40 mg ασπαρτάμης ανά κιλό σωματικού βάρους ημερησίως που αντιστοιχεί σε 15 κουτάκια αναψυκτικού light ή 90 δισκία γλυκαντικού με χαμηλές θερμίδες.

Η καλιούχος ακεσουλφάμη (Sunette, Sweet One) θεωρείται ασφαλής και δεν χρειάζεται προειδοποίηση στην ετικέτα.

Εν κατακλείδι, οι γλυκαντικές ουσίες μπορούν να βοηθήσουν, επειδή μειώνουν τη θερμιδική πρόσληψη χωρίς να αυξάνουν την κατανάλωση άλλων τροφίμων. Επίσης κάποιες βραχυχρόνιες και μια μακροχρόνια μελέτη έδειξαν ότι οι τεχνητές γλυκαντικές ουσίες μείωναν την πρόσληψη θερμίδων και συνέβαλλαν στην μείωση του βάρους, χρειάζονται όμως περισσότερες μακροχρόνιες έρευνες. Το παράδοξο με τα light προϊόντα είναι ότι παρόλο που είναι σύμμαχος μιας ισορροπημένης διατροφής και χρήσιμο διατροφικό βοήθημα για την απώλεια βάρους, τα τελευταία 20 χρόνια που κυκλοφορούν στην αγορά, έχει αυξηθεί σημαντικά και το ποσοστό των υπέρβαρων ανθρώπων. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι πρέπει το μέτρο να εφαρμόζεται σε όλα τα τρόφιμα, είτε είναι light, είτε όχι. 

 

Γλυκαντική ουσία : Ζαχαρίνη

Γλυκαντική Ικανότητα* : 300

Tεχνητή γλυκαντική ουσία, η πρώτη στην ιστορία. Το 1960, η ζαχαρίνη ενοχοποιήθηκε από Καναδούς επιστήμονες ως καρκινογόνα, γεγονός που έκανε τον Αμερικανικό FDA να εκδώσει οδηγία για τον περιορισμό της ημερήσιας κατανάλωσης της.

Σήμερα, συστήνεται ελαχιστοποίηση της χρήσης της κατά την εγκυμοσύνη, γιατί διαπερνά τον πλακούντα και εντοπίζεται στους ιστούς του εμβρύου.

Ιστορικά: Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1879, στη διάρκεια πειραμάτων για συντηρητικά τροφίμων. Xρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στον A Παγκόσμιο Πόλεμο λύνοντας το πρόβλημα της έλλειψης ζάχαρης. Η χρήση της σε καιρό, ειρήνης, επικεντρώθηκε όμως στη διατήρηση της -γυναικείας κυρίως- σιλουέτας.

Γλυκαντική ουσία : Ασπαρτάμη

Γλυκαντική Ικανότητα* : 180

Tεχνητή γλυκαντική ουσία. Παράγεται εύκολα, χάνει όμως την γλυκύτητα της μετά από έξι μήνες. Δεν έχει θερμίδες και χρησιμοποιείται σε μεγάλη γκάμα προϊόντων, από σιρόπια ζαχαροπλαστικής έως σως για σαλάτες. Aντενδείκνυται για άτομα που πάσχουν από φαινυλοκετονουρία (PKU).

Ιστορικά: Tην ανακάλυψε τυχαία ο χημικός Τζέιμς Σκλάτερ το 1965, ερευνώντας για νέα σκευάσματα κατά του έλκους. Xρειάστηκαν 16 χρόνια για να πάρει την έγκριση κυκλοφορίας, ενώ σωρεία μελετών αναφέρονται σε πιθανούς κινδύνους από την κατανάλωσή της. Κατά καιρούς έχει κατηγορηθεί για καρκινογένεση, ωστόσο η Ευρωπαϊκή Αρχή για την ασφάλεια των Τροφίμων, έχει αποφανθεί θετικά για την ασφάλειά της.

Γλυκαντική ουσία : Ακεσουλφάμη Κ

Γλυκαντική Ικανότητα* : 200

Η ακεσουλφάμη Κ ή αλλιώς ακεσουλφαμικό κάλιο, είναι μια γλυκαντική ουσία με λίγες θερμίδες της οποίας η χρήση εγκρίθηκε το 1988. Είναι ένα οργανικό συνθετικό άλας, έχει συνεργιστική επίδραση γλύκανσης με άλλες γλυκαντικές ουσίες και εκκρίνεται μέσω του ανθρώπινου πεπτικού συστήματος αμετάβλητη, επομένως δεν έχει θερμιδική αξία.

Θα τη βρείτε σε τσίχλες, τρόφιμα και ποτά.

Για την ιστορία: Eίναι το τρίτο κατά χρονική σειρά υποκατάστατο ζάχαρης. Aνακαλύφθηκε από την εταιρεία Hoechst AG το 1967 και εγκρίθηκε το 1992 για τα τρόφιμα, ενώ λίγα χρόνια αργότερα πήρε την έγκριση και για αναψυκτικά.

Γλυκαντική ουσία : Σουκραλόζη

Γλυκαντική Ικανότητα* : 500-600

Παρασκευάζεται με ελεγχόμενη χλωρίωση της σακχαρόζης. Kλινικές έρευνες παγκοσμίως έχουν δείξει ότι η κατανάλωση της είναι ασφαλής και για τους διαβητικούς, αφού δεν επηρεάζει τα επίπεδα σακχάρων στο αίμα. Xρησιμοποιείται σε ποτά, γλυκά, γαλακτοκομικά προϊόντα, κονσέρβες φρούτων, σιρόπια, προμαγειρεμένα τρόφιμα.

Ιστορικά: Aνακαλύφθηκε το 1976 και η χρήση της εγκρίθηκε επτά χρόνια αργότερα. Tο 1998 ο FDA** και το 2004 η Eυρωπαϊκή Ένωση εξέδωσαν αντίστοιχα οδηγίες με τις οποίες επέτρεψαν την χρήση της γλυκαντικής ουσίας σε πολλά είδη τροφίμων και ποτών.

Γλυκαντική ουσία : Φρουκτόζη

Γλυκαντική Ικανότητα* : 1.75

Φυσική γλυκαντική ουσία 75% πιο γλυκιά από την απλή ζάχαρη. Έχει ίδιες θερμίδες με αυτήν, αλλά τελικά προσδίδει λιγότερες θερμίδες επειδή απαιτείται μικρότερη ποσότητα για την εξασφάλιση της γλυκιάς γεύσης. Mεγάλες συγκεντρώσεις φρουκτόζης βρίσκονται στα φρούτα, αλλά και το μέλι, καθώς και άλλες τροφές, όπως τα λαχανικά. Aνήκει στους μονοσακχαρίτες, δηλαδή στην απλούστερη μορφή υδατανθράκων και χρησιμοποιείται από ιστούς σαν πηγή ενέργεια. Ο μεταβολισμός της φρουκτόζης δεν εξαρτάται από την ινσουλίνη και έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα που είναι ευαίσθητα στη γλυκόζη.

Eπειδή απορροφάται με γοργό ρυθμό από το συκώτι και μεταβολίζεται σε γλυκερόλη, μπορεί να προκαλέσει αύξηση στα επίπεδα τριγλυκεριδίων και χοληστερόλης.

Γλυκαντική ουσία / Γλυκαντική Ικανότητα*  :

Γλυκαντικές αλκοόλες / 0,60

Σορβιτόλη / 1,00

Μαννιτόλη / 0,55

Ξυλιτόλη / 0,75

Ισομαλτόλη / 0,35

Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσονται οι υδρογονωμένοι μονοσακχαρίτες (πχ. σορβιτόλη, μαννιτόλη, ξυλιτόλη) και δισακχαρίτες (πχ. ισομαλτόλη, μαλτιτόλη, λακτιτόλη). Επίσης, μίγματα υδρογονωμένων μονοσακχαριτών (σορβιτόλη), δισακχαριτών (μαλτιτόλη) και ολιγοσακχαριτών (πχ. προϊόντα υδρόλυσης υδρογονωμένου αμύλου). Ο FDA** τις έχει χαρακτηρίσει ασφαλείς.

Χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα και πολύ συχνά σε τσίχλες. Η υπερκατανάλωσή τους ωστόσο, μπορεί να προκαλέσει κοιλιακές διαταραχές.

• * Γλυκαντική ικανότητα είναι πόσες φορές περισσότερη γλυκύτητα έχει μια ουσία από την ζάχαρη.
• ** Αμερικάνικο Υπουργείο Τροφίμων και Φαρμάκων

Ομάδα Ενημέρωσης ΕΛΙΓΑΣΤ